CÓ NÊN XÉT ĐOÁN KHÔNG?
(Suy niệm Tin mừng Mt 7,1-5, thứ 2, tuần 12 TN)
M. Lasan Châu Sơn
Trong bài Tin mừng hôm nay Chúa dạy chúng ta “đừng xét đoán”. Vậy, xét đoán là gì? Động từ xét đoán được ghép bởi 2 động từ: xét và đoán. Xét là tìm tòi để biết nguyên do. Đoán là phỏng đoán. Xét thường khó vì, người ta chỉ biết những sự kiện bên ngoài mà không biết gì về tâm hồn, nên thường dẫn đến đoán mò. Có một câu chuyện kể rằng:
Một ngày kia Khổng Tử đang đi trên đường cùng với các môn sinh đi du thuyết từ nước Lỗ sang nước Tề. Gặp lúc nước Tề đang mất mùa vì hạn hán và dân chúng bị đói khổ cùng cực khắp nơi. Về phần thầy trò Khổng Tử cũng phải ăn trừ cơm bằng những củ khoai mì, măng tre hay bất cứ thứ đồ ăn gì kiếm được. Một hôm thầy trò Khổng Tử được một người đem đến biếu một ít gạo, đủ để nấu một nồi cơm, Thầy trò Khổng Tử đều tỏ ra phấn khởi vì đã nhịn đói lâu ngày. Bấy giờ Tử Lộ có nhiệm vụ dẫn anh em vào rừng hái rau, còn Nhan Hồi thì được phân công ở nhà nấu cơm. Khổng Tử lúc đó đang nằm đọc sách ở nhà trên, bỗng nghe thấy có tiếng “cộp” từ bếp vọng lên. Khổng Tử tò mò nhìn xuống dưới bếp thì nhìn thấy Nhan Hồi đang dùng đũa lấy cơm trong nồi ra, để lên tay và nắm lại từng nắm nhỏ. Sau đó nhìn trước nhìn sau không thấy ai, anh ta đậy nắp nồi lại rồi đưa từng nắm cơm vào miệng nuốt lấy nuốt để. Nhìn thấy mọi cử chỉ của Nhan Hồi Khổng Tử chỉ biết lắc đầu thở dài và ngửa mặt lên trời than rằng !
“Ôi chao, học trò bậc nhất của ta mà lại ăn vụng hèn hạ như vậy sao ? Bao nhiêu kỳ vọng ta đặt vào nơi hắn thì bây giờ đã tan thành mây khói hết”.
Khi bữa ăn đã dọn xong và thầy trò đều ngồi vào bàn thì Khổng Tử lớn tiếng hỏi các học trò xem mình có nên lấy một bát cơm để cúng cha mẹ hay không ? Mọi người đều cho là phải, duy chỉ có mình Nhan Hồi là không đồng ý. Khi được hỏi lý do, thì anh ta cho biết như sau: “Thưa Thầy, con nghĩ là không nên cúng, vì trong lúc mở vung đảo cơm, thì tự nhiên cơn gió mạnh thổi đến, làm cho bụi bặm và bồ hóng ở trên gác bếp rơi xuống. Con vội đậy vung lại nhưng vẫn không kịp, cơm trong nồi đã có đầy bụi ở mặt trên. Sau đó con dùng đũa lấy ra lớp cơm bẩn định sẽ đem vất đi. Nhưng rồi con lại nghĩ rằng: Thầy trò ta lâu không được ăn cơm. Mà số cơm bẩn lại nhiều tương đương với phần ăn của một người. Do đó con đã mạn phép thầy và các anh em để ăn trước phần cơm bẩn ấy. Thưa Thầy, thế là hôm nay con đã được ăn rồi và bây giờ con chỉ ăn thêm phần rau thôi. Vừa nghe Nhan Hồi nói xong, Khổng Tử ngửa mặt lên trời than rằng :
“Ôi chao ! Thế là trên đời này cũng có những sự việc chính mắt ta trông thấy tỏ tường mà vẫn không biết rõ thực hư ! Suýt nữa ta trở thành một kẻ xét đoán hồ đồ và bất công rồi”.
Xét đoán thường có nguy cơ sai lầm như thế, nên Chúa dạy chúng ta:“Đừng xét đoán để khỏi bị xét đoán…” Không phải để người khác không xét đoán ta, nhưng là để Thiên Chúa sẽ không xét đoán ta. Đây không phải là thứ luân lý thực dụng nhưng là luân lý của Tin mừng. Vì theo Lời Chúa nói thì lỗi của người bị ta xét đoán chỉ bằng cái rác, trong khi lỗi của người đang xét đoán lại to như cái xà. Và cái xà đầu tiên chính là việc xét đoán, vì nó là tội nặng nề đối tiếm quyền phán xét của Thiên Chúa trên mọi loài.
Cả thánh Giacôbê và thánh Phaolô đều nêu ra lý do cấm xét đoán. Giacôbê nói: “Anh em là ai mà dám xét đoán người thân cận?” (Gc4,12). Lời này muốn nói rằng chỉ mình Thiên Chúa mới có quyền xét đoán, vì Ngài thấu biết lòng dạ người ta, biết lý do, ý định, mục đích của mỗi hành động người ta làm. Còn ta, ta đâu có biết gì về lòng dạ người khác, khi họ làm điều này, điều nọ, ta đâu có biết hoàn cảnh nào chi phối và thúc đẩy họ làm thế.
Còn thánh Phaolo đưa ra lý do này: “Dù bạn là ai đi nữa mà xét đoán thì bạn không thể bào chữa được … vì khi bạn xét đoán người khác mà bạn cũng làm như họ, thì bạn tự kết án chính mình” (Rm2,1). Đây là một sự thật. Có lẽ ai cũng thấy. Nhiều khi xét đoán người khác xong, chúng ta giật mình…vì lắm khi chúng ta cũng từng làm như thế, cũng đã có lỗi như thế.
Tuy vậy, nếu hiểu thuần túy không được xét đoán ai, có thể coi là thiếu thực tế. Là vì, làm sao chúng ta sống mà không có một sự xét đoán nào? Ta không thể thấy, không thể nghe, không thể biết mà không có ít nhiều đánh giá về con người hay sự việc mà ta thấy, ta nghe, ta biết, nghĩa là có xét đoán.
Thật ra, ta phải khai trừ khỏi lòng ta, không phải sự xét đoán cho bằng sự độc ác khi xét đoán, tức là một cách lên án người khác. Vì khi Chúa Giêsu vừa nói: “Anh em đừng xét đoán, thì anh em sẽ không bị xét đoán”, thì Ngài nói ngay một lời khác như thể minh giải cho lời trên: “Anh em đừng lên án thì anh em sẽ không bị lên án” (Lc 6,37).
Tự nó, hành vi xét đoán vô thưởng vô phạt. Nó có thể đưa tới điều xấu mà cũng có thể đưa tới điều tốt, tùy vào người xét đoán. Một bà mẹ xét đoán về lầm lỗi của con mình khác với người ngoài. Vì người mẹ xét con trong tâm trạng đau khổ vì lầm lỗi của con, cảm thấy mình cũng có trách nhiệm, muốn giúp con sửa lỗi, không muốn người khác biết con mình có lỗi. Còn người ngoài thì đâu có được tâm trạng này nên dễ kết án, dèm pha, để tôn mình lên.
Người ta thường nói giết người không dao. Biết bao lần ta giết người bằng miệng lưỡi. Trong một cộng đoàn, một gia đình, những lời nói tiêu cực, không chút xót thương…có thể làm cho một người thu mình lại, có thể dập tắt sự tin tưởng và bầu khí huynh đệ.
Vì vậy, toa thuốc “Tình yêu thương chân thành” là tiêu chí cho vấn đề xét đoán. Trước một lầm lỗi của anh em, yên lặng hay lên tiếng, để cho qua hay phải sửa dạy? Nếu như ta có đức ái, thì bất cứ ta làm điều gì, đó sẽ là điều phải làm, vì “yêu thương thì không làm hại người đồng loại” (Rm 13,10). Chính theo nghĩa này mà thánh Augutino nói; “Cứ yêu đi và làm điều bạn muốn. Nếu bạn yện lặng, hãy vì yêu mà yên lặng; nếu bạn lên tiếng, hãy vì yêu mà lên tiếng; nếu bạn sửa lỗi, hãy vì yêu mà sửa lỗi; nếu bạn tha thứ, hãy vì yêu mà tha thứ; hãy có cội rễ tình yêu trong đáy lòng bạn, từ cội rễ này không thể phát xuất điều gì khác hơn là điều tốt”. Tình yêu là món nợ vô cùng lớn, mà chẳng bao giờ chúng ta có thể trả cho xong với Thiên Chúa. Khi Thiên Chúa yêu ta, Ngài chỉ đòi ta đáp lại bằng tình yêu: “hãy yêu thương nhau như thầy đã yêu thương anh em”.
Nguyện xin Chúa cho chúng con trái tim nhân từ và tâm trạng của người mẹ biết thổn thức, đồng trách nhiệm mỗi khi phải xét đoán, sửa lỗi anh chị em. Amen.
